زاویه دوربین در سینما یکی از موضوعات آموزش کارگردانی سینما هستش! آموزش مقدماتی کارگردانی سینما اصلاً یک آموزش کلی و توی یه جلسه نیست! اصلا نمیشه کارگردانی سینما رو توی یک جلسه آموزش داد! چرا؟! چون سینما جنبه های تصویری مختلفی داره! مثلا ما از اندازه نماها در کارگردانی استفاده می کنیم و توی اندازه نماها، ما تاثیر لنزها در سینما رو می بینیم! با تاثیر لنزها در سینما، ترکیب بندی سینما رو خلق می کنیم!

همین حالا تصمیم بگیرین که اگه سینما رو فقط برای سرگرمی می خواین، نیازی به آموزش کارگردانی ندارین! اما اگه آینده شما به سینما وصله، باید خیلی قدرت مند و هوشمندانه عمل کنین!

حالا ترکیب بندی سینمایی رو چرا خلق می کنیم!؟ برای اینکه تماشاگر رو درگیر فیلم کنیم و بهش بگیم که این معنی و مفهومی که من می خوام، از این ترکیب بندی برداشت کن!

کارگردان چیکار می کنه؟

کارگردان میاد و اندازه نماها رو تعیین می کنه، ترکیب بندی میکنه و اون اندازه نماها رو به وسیله لنزهای مشخص برای اون نما طراحی می کنه! بعد از اون، نماها رو فیلمبرداری میکنه و جوری اون صحنه رو فیلمبرداری و ترکیب بندی می کنه که بتونه حس و معنی و مفهومی که می خواد از این صحنه انتقال بده به تماشاگر!

یکی از مفاهیم خیلی مهمی که توی سینما باهاش سر و کله می زنیم و باهاش درگیر هستیم، مسئله انتخاب زاویه دوربین در سینما هستش! زاویه دوربین در سینما معانی و مفاهیم مختلفی رو برای ما خلق می کنه! اون ها می تونن ما رو از یک نقطه امن به یک نقطه وحشتناک و پر استرس بکشونن! یا از یک نقطه پر استرس و وحشتناک ما رو به یک نقطه دلچسب و دلپذیر بکشونن!

زاویه دوربین در سینما چیکار می کنه؟

پس زاویه دوربین در سینما کاملاً احساسات ما رو متحول می کنه! کارگردان ها تاثیر این زاویه دوربین ها رو می دونن! کارگردان ها این رو کشف کردن که می شه با زاویه دوربین در سینما تماشاگرها رو تحت تاثیر تا مرز سکته بکشونن!

زاویه دوربین در سینما چه زمانی به درد ما می خوره!؟ زمانی که ما اندازه نماها رو می شناسیم، اندازه نماها رو می تونیم طراحی کنیم به وسیله لنزهای دقیق! البته ما توی بسته آموزشی متر کردن نماها به این مسئله پرداختیم و کمی هم توی این بسته آموزشی به مبانی ترکیب بندی و لنزها پرداختیم!

ولی اینجا می خوایم در مورد زاویه دوربین در سینما صحبت کنیم! زاویه دوربین در سینما برای طراحی ترکیب بندی به کار می ره! یعنی برای ترکیب بندی های درست ما باید حتماً بتونیم زاویه دوربین های درستی رو طراحی کنیم!

اینکه توی یه صحنه از چه زاویه دوربینی می خوام استفاده کنم، مستقیماً ترکیب بندی فیلم من رو شکل می ده! البته عوامل مهم و موثر توی ترکیب بندی خیلی زیادن! اما زاویه دوربین ها هم یکی از مهم ترین عوامل ترکیب بندی سینمایی هستن!

مشکل اصلی چیه!؟

اما مشکل اینجاست! زاویه دوربین در سینما رو چه جوری می تونیم انتخاب کنیم!؟ همینجا باید این رو بدونیم که زاویه دوربین ها دو جور هستن!

یک) زاویه دوربین های افقی که دوربین موازی با زمین قرار می گیره و دور بازیگر می چرخه!

دو) زاویه دوربین عمودی دوربین که دوربین موازی با بازیگر از پایین پای بازیگر تا بالای سر بازی می چرخه!

زاویه عمودی یعنی زمانی که دوربین پایین تر از صورت بازیگره و بالاتر از صورت بازیگره و هم ارتفاع با صورت بازیگره!

ما کلا سه نوع زاویه عمودی داریم!

1) زاویه هم سطح چشم یا خنثی Eye-level (دوربین  هم ارتفاع بازیگر)

2) زاویه دوربین سربالا Low-angle (دوربین به سمت بالا – بازیگر رو از پایین می بینیم!)

3) زاویه دوربین سرپایین High-angle (دوربین به سمت پایین – بازیگر رو از بالا می بینیم!)

خُب زاویه های عمودی دوربین توی سینما فقط ۳ تا زاویه هستن! یعنی ۳ تا زاویه عمودی دوربین داریم که توی سینما با اون ها کار می کنیم! حالا هر کدوم از این زاویه ها رو جداگانه بررسی می کنیم!

1) زاویه هم سطح چشم        Eye-level

زاویه دوربین خنثی یا زاویه دوربین هم سطح چشم یا هم تراز چشم که این زاویه دوربین زمانیه که ما دوربین رو هم ارتفاع بازیگر قرار می دیم! فرض کنیم شما دارین با دوستتون توی کافه صحبت می کنین! هر دوتون نشستین روی صندلی های هم ارتفاع و دارین همدیگه رو می بینین! اگه به جای سر شما یک دوربین قرار بدیم، شما دارین دوستتون رو توی زاویه عمودی هم تراز چشم یا هم سطح چشم یا آی لِوِل می بینین!

حتما دقت کنین زمانی که این دوستتون بلند می شه و می خواد کافه رو ترک کنه شما هم باید باهاش بلند بشین! یعنی هم ارتفاع سر دوستتون بشین! این جوریه که ما می تونیم این زاویه عمودی همتراز چشم یا هم سطح چشم یا آی لِوِل رو بسازیم!

این زاویه دوربین معمولاً حسی که به تماشاگر می ده اینه که ما داریم بازیگر رو در حالت نرمال می بینیم! یعنی اتفاق خاصی در حال وقوع نیست و هیچ چیز خاصی رخ نمی ده! البته باید این رو عنوان کنیم که با این زاویه دوربین در سینما هم میشه نماهایی ساخت و طراحی کرد که معانی مختلفی رو به ما بدن!

یه مثال

فرض کنین یه پیرمرد نشسته با چشمای خیس و پشتش چند نفرن که عکس خانم پیری رو توی دستشون دارن و همگی مشکی پوشیدن! و پیرمرد داره گریه می کنه! این جا ما می تونیم حس وحال اندوه و عذاب درونی پیرمرد رو درک کنیم با این که ما داریم زاویه هم تراز چشم اون پیرمرد رو می بینیم!

ولی در اصل داریم توی اون نمای فیلم اندوه و حسرت زیادی رو توی چشم و احوالات پیرمرد می بینیم! چون پیرمرد احتمالاً همسرش یا یکی از نزدیکانش رو از دست داده و داره توی تنهایی گریه میکنه! چون داریم پشت سرش توی عمق صحنه، چند نفر دیگه رو می بینیم که عکس خانمی رو توی دستشون دارن! احتمالاً مجلس ترحیمه و توی اون صحنه ما می تونیم اندوه زیادی رو درک کنیم!

پس می بینین که با زاویه هم تراز چشم یا هم سطح چشم یا آی لِوِل هم میتونیم نماهای موثری رو خلق کنیم! پس همیشه اونجوری نیست که زاویه خنثی بدون حس وحال مشخص باشه و هیچ چیز عجیب و هیچ معنی و مفهوم خاصی را به تماشاگر اضافه نمی کنه!

در ضمن این زاویه برای گفتگوهای رخ تورخ و رودرروی سینمایی استفاده می کنیم! زمانی که دو نفر دارن با همدیگه صحبت می کنن! در حال راه رفتن، ایستاده و یا نشسته و روبروی هم از این زاویه دوربین استفاده می کنیم!

دقت کنین!

دقت کنین حتما دوربین باید هم ارتفاع باشه با سر بازیگری که داریم نشون می دیم! پس تنها راه ضبط کردن زاویه دوربین خنثی یا هم تراز چشم اینه که باید هم ارتفاع باشیم با سر بازیگر! البته اشتباه نکنین که اجباری برای نگاه کردن توی دوربین نیست! چون بعضی از دوستان مدرس می گن زمانی آی لِوِل رخ می ده که بازیگر توی دوربین نگاه کنه!

توی تصویر اول می بینین که دوربین باید چطور باشه! توی تصویر دوم هم می بینین که دوربین چه چیزی رو ضبط می کنه!

2) زاویه دوربین سربالا        Low-angle

دومین زاویه عمودی دوربین، زاویه سربالای دوربین هستش یعنی زاویه لو اَنگِل! این زاویه زمانیه که ما بدنه دوربین رو اونقدر پایین میاریم که مجبوریم سر دوربین رو به سمت بالا بچرخونیم که بتوانیم بازیگر رو ببینیم! خُب اگه این رو تصور کنین که ما در مقابل کسی که جلومون ایستاده داریم سرمون رو بالا میاریم که نگاهش کنیم! ناخودآگاه ما اون آدم رو بزرگتر می بینیم!

ما اون آدم رو قدرتمندتر از خودمون می بینیمش و ناخودآگاه از این آدم می ترسیم و حس عجیبی بهمون دست میده! انگار اون آدم از ما خیلی قدرتمندتره و انگار اون آدم خیلی از ما پولدارتر، تواناتر، بلندتر، بزرگتر و قوی تره و همه صفتهای اینجوری! چون ناخودآگاه ما میدونه چیزی که از ما بلندتره، ما در مقابلش حقیریم!

توی زندگی خودمون!

ما معمولا برای شناختن چیزی که از ما بلندتر و بزرگتره باید سرمون رو ببریم بالا! در نظر بگیرین به برج مثلا ۲۰ طبقه رو شما هرگز نمی تونین از بالا نگاه کنین! مگر اینکه شما روی برج بلندتر باشین! اما از ارتفاع خودتون، یعنی از ارتفاع انسانی خودتون نمی تونین برج ۲۰ طبقه رو از زاویه بالاتر ببینین! حتما باید سرتون رو بالا بیارین!

پس می فهمیم که خروجی این زاویه دوربین در سینما اینه که اون چیزی که داریم بهش نگاه می کنیم، آدم و یا یک جسم، حتماً از ما قدرتمندتره!

البته این رو هم بگیم همیشه استثنائات توی سینما فراوونه! ما میتونیم با ترکیب بندی خلاقانه و با ترکیب بندی فکر شده کاری کنیم که حتی با زاویه دید از پایین (زاویه دوربین سربالا) یک شی یا یک آدم حقیر به نظر برسه! این رو توی آموزش های آینده بررسی می کنیم!

توی تصویر اول می بینین که دوربین باید چطور باشه! توی تصویر دوم هم می بینین که دوربین چه چیزی رو ضبط می کنه!

زاویه دوربین سرپایین     High-angle

سومین زاویه عمودی دوربین، زاویه سربالا یا های اَنگِل هستش! یعنی سر دوربین رو به سمت پایین باید بیاریم! تصور کنین که دارین دست یک آدم رو که افتاده می گیرین که کمکش کنین و از زمین بلندش کنین! شما تو چه زاویه ای اون آدم رو می بینین؟! حتما توی زاویه های اَنگِل یا سر پایین یا دید از بالا! این اسم ها احتمالا شما رو به اشتباه بندازه!

برای یادگیری اسم زاویه دوربین در سینما، فقط کافیه خود دوربین رو تصور کنین! چطور داریم صحنه رو می بینیم؟! با این شیوه دیگه اسم ها هم قاطی نمی شه!

مثلا توی همین مثالی که کسی افتاده و شما کمکش می کنین! شما اون آدم رو چطور می بینین؟! از بالا! سر شما به چه سمتی خم شده؟! به سمت پایین! پس نتیجه می گیریم توی زاویه دید از بالا، دوربین چه وضعیتی داره؟! سرپایین!

توی زاویه سرپایین چیزی که می بینیم، از ما ضعیف تر و حقیرتره! البته این رو هم دوباره می گیم که توی سینما می تونیم با ترکیب بندی و یا با خط داستان کاری کنیم که با این زاویه هم یک آدم رو خیلی قدرتمند نشون بدیم!

توی تصویر اول می بینین که دوربین باید چطور باشه! توی تصویر دوم هم می بینین که دوربین چه چیزی رو ضبط می کنه!

همه این ها از خلاقیت ما ناشی میشه که بعدها باید به خلاقیت بپردازیم! ما توی مرحله آموزش هرگز نمی توانیم از خلاقیت اونجوری که باید و شاید استفاده کنیم!

چون تو مرحله آموزش، خلاقیت تقریبا از کار می افته! البته اگه آموزش درست و اصولی باشه!

تا اینجا

پس ما تا اینجا سه  زاویه دوربین عمودی رو فهمیدیم و یاد گرفتیم!

یکی زاویه هم تراز چشم یا هم سطح چشم که زاویه آی لِوِله! مثل این که داریم یک بازیگر رو از رو به رو می بینیم! اگه به جای سرمون، یه دوربین قرار بگیره، ما داریم با دوستامون توی زاویه آی لِوِل صحبت می کنیم!

دومی زاویه سر بالا یا زاویه از پایین هستش، یا همون لواَنگِل! یعنی دیدن از پایین!

سومی زاویه های اَنگِل هستش یا زاویه سر پایین یا دید از بالا! یعنی داریم از بالا نگاه می کنیم!

حالا که زاویه دوربین های مختلف رو می شناسیم و می تونیم باهاشون کار کنیم، باید یه فرمول داشته باشیم برای ساختن این زاویه دوربین ها! یعنی چطور تشخیص بدیم کجا از چه زاویه ای استفاده کنیم!

خُب این اصلاً کار سختی نیست! فقط یه فرمول سه مرحله ای داره که باید اون رو اول طراحی کنیم و بعد بر اساس اون فرمول سه مرحله ای بریم جلو و زاویه دوربین مورد نظر رو طراحی کنیم!

فرمول ۳ مرحله ای ساخت زاویه دوربین در سینما!

این جا می رسیم به اصل موضوع! یعنی یه فرمول سه مرحله ای برای زاویه دوربین در سینما! شما با این فرمول سه مرحله ای تشخیص می دین تو هر جا باید چه زاویه دوربینی رو انتخاب کنین! توی ۳ قدم، این فرمول رو یاد می گیریم!

قدم اول: صحنه چه حال و هوایی داره!

اولین قدم این فرمول ۳ مرحله ای طراحی زاویه دوربین در سینما، اینه که بفهمیم حس و حال صحنه مون چیه! حس  وحال صحنه مون بهمون کمک می کنه زاویه دوربین درست و لنز درستی رو انتخاب کنیم! یعنی جای دوربین درست و لنز درست و دقیقی رو انتخاب کنیم!

وقتی حس وحال صحنه مون به ما می گه با یه صحنه طرفیم که این صحنه پر از شور و نشاطه و یه جمعیتی رو در حال رقص و پایکوبی می بینیم، شما اصلاً نباید از لنز های عجیب که تصاویر عجیبی رو به وجود میاره استفاده کنین! شما نباید از زاویه دوربین هایی استفاده کنین که به اون صحنه حقارت می ده! مثلا از بالا نگاه کردن به این صحنه هیچ حس خوب و دلچسبی به تماشاگر نمی ده! مگه این که مفهوم ویژه ای رو بخواین انتقال بدین!

البته باید بفهمیم که حس و حال صحنه چه لنزی رو می خواد! حس و حال صحنه جنایی و یا یک صحنه بعد از مصرف مواد مخدر خیلی متفاوته با صحنه ای عاشقانه از یک زوج! انتخاب لنز تله فُتو می تونه صمیمیت رو به اون زوج بده! در حالی که یه لنز وایداَنگِل می تونه با ساخت اعوجاج، صحنه جنایی و یا مواد مخدری رو قدرت ببخشه!

جای دقیق دوربین و انتخاب لنز می تونه خیلی به حس وحال اون صحنه خاص از فیلم ما کمک کنه! اما انتخاب زاویه دوربین در سینما بر طبق حس وحال صحنه ای که داریم، می تونه قدرت مندی یه کارگردان بزرگ رو به رخ بکشه! پس اولین قدم برای انتخاب زاویه دوربین در سینما اینه که حس وحال صحنه رو درک کنیم!

قدم دوم: دوربین کجاست؟!

دوربین هر جایی که هست، اون زاویه ای که می خوایم باهاش بگیریم، بعضی وقت ها اجباریه و بعضی وقت ها اختیاریه! فرض کنین دارین از جایی فیلمبرداری می کنین که بازیگر توی موقعیتیه که شما امکان بالا رفتن و پایین اومدن ندارین! یعنی دوربین توی یه زاویه مشخص ثابت شده!

توی این حالت ما مجبوریم که بازیگر رو از زاویه همتراز چشم ببینیم! مثلا تصور کنین دوربین توی ماشین کار گذاشته شده و یا روی کاپوت ماشین نصب شده! توی این حالت ما نمی تونیم با دوربین هیچ کاری بکنیم!

پس این نکته رو مدنظر داشته باشین که دوربین بعضی وقت ها اجبارا یک جاییه! که به دلیل اونجا بودن یه زاویه رو به ما می ده! همون جوری که گفتیم وقتی دوربین توی ماشین یا روی کاپوت نصبه! این جا مجبوریم که زاویه رو هم سطح چشم ببینیم!

باز هم بهتون می گیم توجه کنیم ما توی مرحله آموزش هستیم! شاید بعدها ببینین که توی پشت صحنه یه فیلمی از یک ابزار استفاده کرده که میتونه اون دوربین رو حرکت بده، کاپوت بالا و پایین ببره و این مسائل حاشیه ای! ما اصلاً به این چیزا کار نداریم! ما داریم در مورد آموزش زاویه های عمودی دوربین صحبت می کنیم!

پس باید ببینیم دوربین کجاست! یا هم سطح چشم یا بالاتر از بازیگر یا پایین تر از بازیگر!

قدم سوم: لنزمون چیه؟!

مورد سوم برای تشخیص زاویه دوربین اینه که بدونیم لنزمون چیه؟! این که چطوری لنز رو انتخاب می کنیم، ما توی آموزش تشخیص دقیق لنز روی وب سایت فیلم بساز قبلا در موردش صحبت کردیم! توی بسته متر کردن نماها هم پایه لنزها رو آموزش دادیم!

ولی باید حتما بدونین برای طراحی نماهاتون باید عدد دقیق لنز رو به فیلم‎بردارتون بگین! نمی تونین به فیلم بردار بگین یه لنز تقریبا تله فُتو می خوام! ما طریقه تشخیص عدد دقیق لنز رو توی بسته آموزشی متر کردن نماها آموزش دادیم!

عدد دقیق لنز می گه شما در مورد این صحنه چه نظری دارین! در مورد این واقعا فکر کردین یا فقط یه دورنمایی توی ذهنتونه! فیلم بردار باید عدد دقیق لنز شما رو بدونه، وگرنه فیلم مال فیلم برداره نه کارگردان!

کارگردان با تشخیص دقیق عدد لنز می تونه فیلمش رو به بهترین شکل ممکن بسازه! چون عدد دقیق لنز یعنی کارگردان در مورد فیلمش تسلط کامل رو داره!

اگه شما عدد دقیق لنز رو بدونین مطمئنا می تونین زاویه دوربین درستی رو براساس لنزتون بسازین! مثلا اگه توی قدم اول تشخیص دادین حس وحال صحنه  عاشقانه هستش و همه چیز به خوبی داره پیش می ره! این یعنی می تونین توی مرحله دوم دوربین رو نزدیک و هم سطح چشم بازیگر بذارین! اما باید بدونین که در آخر باید لنز شما به زاویه دوربینتون بخوره!

یعنی اگه می خواین صحنه واقعی رو نشون بدین، دوربین هم زاویه هم سطح چشم هستش، پس باید لنز رو هم نرمال انتخاب کنین! البته نرمال برای بعضی از صحنه ها می تونه از عدد ۴۰ شروع بشه!

چیکار کردیم؟

توی این آموزش ما روش دقیق انتخاب زاویه دوربین ها رو با هم بررسی کردیم! اگه هنرجوی سینما مطالب آموزشی رو قدم به قدم و به درستی پیش بره، مطمئنا توی زمان کوتاهی به بلندترین و مرتفع ترین درجه ها می رسه! پس از آموزش سینما غافل نشین! این یعنی اینکه همه چیز طبق اون چیزی که شما می خواید پیش می ره! البته این نیاز به آموزش مداوم داره و نیاز به تمرین داره! حتما آموزش رو جدی بگیرین! آموزش هر مفهومی هر چقدر هم ساده، به شما کمک میکنه که حتماً از این مرحله ای که فعلا توی اون هستین به مراحل بالاتر برسین!