فیلمبرداری با دوربین روی دست، یه تکنیک خیلی حساس و تاثیرگذاره، البته اگه به درستی انجامش بدین. اگه دارین یه فیلم کوتاه می‌سازین، یا دارین یاد می‌گیرین که چطور فیلم بسازین و هنوز فیلم نساختین. حتماً یکی از مشکلاتتون انتخاب شیوه‌ی فیلمبرداری فیلمتونه. اینکه توی این نما دوربین رو روی سه‌پایه بذارین یا نه. دلیلتون هم فقط اینه که یا آموزش سینما به شما این رو یاد داده و یا فیلم شما این شیوه‌ی فیلم‌برداری رو می‌طلبه.

هرچند همه‌ی این‌ها درسته، اما تمام ماجرا نیست. توی خیلی از موارد شما نباید فقط به این توجه کنین که فیلمتون چی می‌طلبه! ما خیلی وقت‌ها توی آموزش‌های فیلم بساز گفتیم، شما کارگردان هستین و باید یه کمی هم انعطاف‌پذیر باشین.

یکی از شیوه‌های فیلمبرداری رایج مخصوصاً توی سینمای ایران، فیلمبرداری با دوربین روی دسته (Hand-held camera) مقوله‌ی دوربین روی دست توی عصر دوربین دیجیتال خیلی رایج شده. دوربین روی دست کم‌کم داره به یه چیز جدانشدنی از سینما تبدیل می‌شه.

توی بسیاری از موارد (بخصوص سینمای ایران) دوربین روی دست فقط به دو دلیل استفاده می‌شه:

اول: زیبایی
دوم: فرار از اشتباه کارگردانی!

ما اینجا نمی‌خوایم به دلایل موجود برای استفاده از دوربین روی دست بپردازیم.

ما فعلاً می‌خوایم ۳ اشتباه رایج استفاده از دوربین روی دست رو بگیم! این مطلب رو به عنوان یه موضوع توی آموزش سینما بررسی می‌کنیم!

۱- انتخاب دوربین غلط در فیلمبرداری با دوربین روی دست!

می‌دونین که دوربین‌های فیلمبرداری نگاتیو (با فیلم ضبط می‌کردن) خیلی بزرگ و سنگین بودن. عملاً نمی‌شد اون‌ها رو تکون داد! اصلاً به همین دلیل بود که دوربین روی دست توی اون دوره رایج نبود.

اما حالا با ورود به دنیای دیجیتال، دوربین‌ها کوچک‌تر شدن. حمل‌ونقلشون خیلی ساده‌تر شده و همیشه یکی از وسوسه‌ها برای فیلمبرداری با اون‌ها دوربین روی دسته! اما بعضی وقت‌ها سبک بودن دوربین‌ها خودش دردسرسازه!

واضحه که دوربین‌های سبک، کوچیکن. اصلاً دلیل سبک بودنشون همین کوچیک بودنشونه. حالا این دوربین‌های کوچیک چرا دردسر سازن!؟ کوچیکی بیش‌ازحد اون‌ها باعث می‌شه که اولاً وسایل حرکتی براشون ساخته نشه. چون سازنده‌های ابزار حرکتی، اکثر دوربین‌های بازاره، نه تعدادی از اون‌ها.

دوماً مهار کردنشون بدون ابزار کار سختیه. چون این دوربین‌ها با کوچکی‌ترین حرکت، تعادلشون رو از دست می‌دن. به همین دلیل کنترل تصویر توی این دوربین‌ها خیلی سخت می‌شه. تا حدی که دیگه فیلم‌هایی که با اون‌ها می‌گیرن قابل نمایش نیست!

حالا فرمول نجات دهنده‌ی فیلم بساز برای این مشکل چیه!؟

راهکار مناسب برای این قضیه استفاده از موبایله! اگه دلتون نمی‌خواد از موبایل استفاده کنین، از آزمو OSMO استفاده کنین. آزمو دوربین‌هایی هستن که هیچ لرزشی ندارن و خیلی هم کوچیکن. البته آزموها اغلب خودکار هستن و نمی‌ذارن شما اون‌ها رو تنظیم کنین. البته این یه عیب خیلی بزرگ آزموها برای فیلمبرداری با دوربین روی دست حساب می شه.

۲- فوکوس روی نقاط نادرست در فیلمبرداری با دوربین روی دست!

توی زمان حرکت با دوربین، حفظ نقاط درست فوکوس خیلی سخته. چون فاصله‌ی سوژه و دوربین همه‌ش در حال تغییره. این یعنی نمی‌تونیم یه نقطه‌ی درست فوکوس تعیین کنیم. توی این شرایط کار زیادی از فوکوس مَن هم برنمیاد. (فوکوس مَن دستیار فیلم‌برداره که مسئول حفظ فوکوسه) خود فیلم‌بردار هم کارهای مهمتری داره!

اما فرمول حل این مشکل خیلی ساده است. توی آخرین ورژن کتاب چشمهای فیلمساز (Gustavo Mercado) گفته‌شده که از هر ترفندی برای حفظ فاصله‌ی فیلمبردار و بازیگر استفاده کنین. حتی اگه یه تیکه طناب باشه!

تصور کنین فیلمبردار در حال تعقیب کردن سوژه هستش. یعنی با دوربین پشت سر بازیگر در حال فیلمبرداریه. اگه فیلمبردار رو با یه تیکه نخ یا طناب باریک به بازیگر وصل کنین، تمرکز و حفظ فوکوس خیلی ساده‌تر می‌شه. پیشنهاد یه تیکه طناب، پیشنهاد خیلی خارق‌العاده‌ایه!

۳- عمق میدان اجباری در فیلمبرداری با دوربین روی دست!

این رو بدونین برای فیلمبرداری با دوربین روی دست، باید لنزمون، لنزی باشه که وسعت دیدش زیاد باشه! ما به لنزهایی که همه‌جا رو می‌بینن می‌گیم لنز واید! (واید یعنی گسترده) لنز واید لنزهایی هستن که قسمت زیادی از منظره‌ی جلوی دوربین رو توی تصویر جا می‌کنن.

چون با لنز لنز بسته حرکت‌ها خیلی اغراق‌شده به نظر می‌رسن. فرض کنین یه نمای اکستریم کلوزآپ رو از چهره‌ی یه بازیگر فیلمبرداری می‌کنیم. حتی پلک زدن بازیگر مثل خراب شدن یک ساختمونه! چرا؟! چون صورت اون بازیگر همه‌ی قاب رو پُر کرده.

توی فیلمبرداری با دوربین روی دست هم همین قانون وجود داره. هر چقدر لنز بسته‌تر باشه، تصویر روی پرده خیلی بزرگ‌تر می‌شه و کوچیک‌ترین حرکت بازیگر، تبدیل می‌شه به یه حرکت بزرگ روی پرده.

پس برای دوربین روی دست مجبوریم از لنز زاویه بازتر استفاده کنیم و هرچه لنز بازتر باشه (وایدتر باشه) عمق میدان بیشتر می‌شه. لنز بازتر یعنی عدد فاصله‌ی کانونی کمتر و لنز بسته‌تر یعنی عدد فاصله‌ی کانونی بیشتر. پس دوربین روی دست به‌صورت اجباری همیشه عمق میدان زیادی به ما می‌ده. حتی اگه اون مقدار از عمق میدان رو نخوایم!

در آخر این مطلب آموزش سینما بازهم این نکته رو می‌گیم که توی ساخت فیلم کوتاه تا می‌تونین وقتتون رو توی پیش‌تولید صرف کنین! و آموزش ساخت فیلم کوتاه و یا آموزش سینما را حتماً بگذرونین. چون بدون آموزش مجبورین همه‌ی راه‌ها رو امتحان کنین. کسب این‌همه تجربه‌ی بی‌خود هم، عمر مفید فیلم‌سازی‌تون رو خیلی کم می‌کنه!